Kocham Warcaby i miałem w życiu tylko jeden moment, gdy coś mi w nich przeszkadzało.

W czasie studiów miałem praktykę w świetlicy środowiskowej. Był tam zestaw do grania w warcaby i oczywiście dzieciaki grały. Było to źródłem wielu kłótni, bo dzieciaki spierały się o szczegółowe przepisy. Czy można bić do tyłu? Jak się właściwie rusza damka? Co zrobić, gdy ktoś zapomni o biciu? Czy po przemianie w damkę pion może kontynuować ruch? I tak dalej, i tak dalej. Wątpliwości dzieciaków częściowo napędzał internet. Gdy jeden mówił, że w warcabach można bić do tyłu, drugi zaprzeczał, bo przecież “grał w internecie i widział”.

Gdzie był problem? Warcaby to gra znana przez wiele osób, ale niewiele osób uważnie studiuje tę grę. Każdy mniej więcej kojarzy zasady warcabów, ale nie każdy dobrze je zna.

Poza tym… z zasadami gry w warcaby jest jeszcze jeden problem. Warcaby to nie jest jedna gra. Warcaby to grupa gier. Szachy to też grupa gier, ale jednak najczęściej uprawia się typowe szachy. Z Warcabami jest tak, że wiele odmian ma jednocześnie dużą popularność.

Warcaby jako grupa gier

Nie będę w tym miejscu rozpisywał się o historii Warcabów. To materiał na osobny artykuł. Wspomnę tylko, że ta gra w dzisiejszej wersji pojawiła się już w XV wieku, jest więc stara. Pierwsza znana publikacja na temat warcabów pochodzi z roku 1547 (“El Ingenio o juego de marro, de punta o damas” autorstwa Antonia de Torquemady).

Co się stanie, jeśli jakaś gra jest znana od tak dawna i rozprzestrzenia się na cały świat? Powstaje wiele odmian! Istnieją dziś Warcaby międzynarodowe, Warcaby brazylijskie, Warcaby tajskie, Warcaby rosyjskie, włoskie, argentyńskie, tureckie itd. Ja jestem w stanie z pamięci wymienić ponad 20 odmian warcabów, a chyba nie znam wszystkich. Istnieje też wiele gier podobnych do warcabów, których jednak warcabami byśmy nie nazwali. Dlatego warto odpowiedzieć sobie na jedno pytanie. Co sprawia, że dana gra to Warcaby?

Istnieje pewien wspólny zestaw zasad dla wszystkich gier warcabowych.

Warcaby – zasady wspólne

Wszystkie gry warcabowe mają następujące cechy wspólne.

• Gra toczy się na planszy podobnej do szachownicy.
• Na początku gry każdy z graczy ma jednakową liczbę jednakowych pionów (są nieliczne wyjątki od tej reguły).
• Celem gry jest zbicie wszystkich pionów przeciwnika lub zablokowanie ich (tzn. doprowadzenie do sytuacji, gdy przeciwnik nie może wykonać ruchu).
• Piony mogą się poruszać o jedno pole (najczęściej ukośnie, ale czasem także na wprost i w bok).
• Piony biją poprzez przeskakiwanie przez piony przeciwnika na następne za nimi pole wolne.
• Bicie jest obowiązkowe – to bardzo ważny element Warcabów, który umożliwia silniejszym graczom poświęcanie pewnych pionów w celu osiągnięcia korzystniejszego układu pionów na planszy. Obowiązek bicia to podstawa Warcabowej strategii i taktyki. Bez obowiązku bicia nie ma Warcabów.
• Można bić kilka pionów pod rząd, wykonując kolejne skoki i nawet zmieniając kierunek bicia.
• Pion, który doszedł do linii po przeciwnej stronie planszy staje się tzw. Damką. Zyskuje nowe możliwości ruchu.

To właściwie tyle. Jeśli dana gra spełnia powyższe kryteria, prawdopodobnie jest odmianą Warcabów. Różnice pomiędzy grami warcabowymi mogą dotyczyć różnych szczegółów.

• Wielkości planszy.
• Liczby pionów.
• Sposobu poruszania się. Generalnie istnieją warcaby diagonalne, gdzie piony poruszają się na ukos, a także warcaby ortogonalne, gdzie ruch wykonywany jest po linii prostej.
• Obowiązku bicia (np. dowolnie wybrane, albo najbardziej korzystne bicie)
• Sposobów poruszania się damki.

Po tym krótkim wprowadzeniu chciałbym wam przedstawić zasady kilku wybranych gier warcabowych, byście zawsze wiedzieli w jakie warcaby można pograć.

Warcaby diagonalne 8×8

Nie będę w stanie opisać wszystkich odmian warcabów w jednym artykule. Niektórym odmianom chciałbym poświęcić osobne teksty, Dlatego w tym artykule opiszę kilka podstawowych wariantów warcabów diagonalnych, czyli takich, w których piony poruszają się zawsze na ukos. Opisane tu warianty to takie, w które można grać na zwykłej szachownicy, czyli na planszy mającej 64 pola (8×8). W innych tekstach opisałem warcaby ortogonalne, na zwiększonych planszach oraz “pokręcone”.

Przejdźmy do opisu poszczególnych gier.

Warcaby klasyczne (brazylijskie, małe polskie)

Warcaby klasyczne nazywane są również warcabami brazylijskimi albo małymi warcabami polskimi (w literaturze anglojęzycznej). Są one rozgrywane na planszy 8×8 przy użyciu 12 pionów czarnych i 12 białych. Używany w warcabach klasycznych zestaw reguł gry określany jest jako zasady międzynarodowe.

Ustawienie pionów przed rozpoczęciem gry przedstawia diagram poniżej. Gra toczy się na ciemnych polach. Warcabnica ustawiona jest tak, że po lewej stronie każdego gracza pierwsze pole jest ciemne.

Przepisy gry są następujące:

• Piony poruszają się o jedno pole na ukos do przodu (z wyjątkiem bicia).
• Bicie jest możliwe w ruchu do przodu oraz do tyłu.
• Bicie jest bezwzględnie obowiązkowe. Jeśli ktoś przegapił bicie, trzeba cofnąć ruch i wykonać ruch zgodny z zasadami gry.
• Jeśli gracz ma kilka możliwości bicia, jego obowiązkiem jest zrealizowanie bicia najbardziej korzystnego (korzyść określa się liczbą a nie jakością bitych bierek, zatem bicie trzech pionów jest uznawane za korzystniejsze niż bicie piona i damki).
• Damka porusza się o dowolną ilość pól w dowolną stronę na ukos. Po zakończeniu bicia może wylądować na dowolnym polu za bitym pionem.
• Pion staje się damką tylko wówczas, jeśli zakończy ruch na linii końcowej. W sytuacji przedstawionej na diagramie poniżej pion nie staje się damką, gdyż ostatnie bicie powoduje “odbicie się” od linii końcowej.

Warcaby rosyjskie (szaszki)

Warcaby rosyjskie albo Szaszki (шашки) to wariant popularny w Rosji oraz w krajach byłego ZSRR. Znane są także w Izraelu. Zasady są takie same jak w warcabach klasycznych z dwoma wyjątkami.

• Nie ma obowiązku realizowania najbardziej korzystnego bicia. Gracz wybiera dowolną sekwencję.
• Promocja do damki następuje natychmiast po osiągnięciu linii końcowej. Jeśli pion dojdzie do linii końcowej i może dalej bić, zostaje najpierw promowany do damki i dopiero potem kończy ruch jako damka.

Warcaby Pool

W Polsce warcaby Pool są nazywane także “tradycyjnymi”. W USA są znane jako “Spanish pool” i podobno początkowo była to gra czarnoskórych obywateli USA.

Typ planszy i liczba pionów jest taka sama jak w warcabach klasycznych i rosyjskich. Zasady charakterystyczne dla Pool są następujące.

• Zaczyna gracz grający czarnymi.
• Piony poruszają się do przodu, ale bić mogą także do tyłu (jak w warcabach klasycznych i rosyjskich).
• Przy dwóch możliwościach bicia można wybrać dowolną.
• Damka porusza się o dowolną liczbę pól.
• Pion staje się damką jeśli zakończy ruch na ostatniej linii.

Mówiąc krótko – warcaby pool to warcaby klasyczne, w których rozpoczyna gracz grający czarnymi i nie ma obowiązku maksymalnie korzystnego bicia.

Warcaby amerykańskie (angielskie, checkers)

Warcaby amerykańskie uznawane są za jeden z najprostszych rodzajów Warcabów. Co ciekawe, stworzony został program komputerowy grający w tę grę doskonale. To oczywiście nie znaczy, że gra stała się mniej ciekawa.

W Warcabach amerykańskich ustawienie pionów, liczba pionów oraz plansza są identyczne jak w warcabach klasycznych. Różnice są następujące.

• Gracz grający pionami ciemnymi wykonuje pierwszy ruch.
• Piony posuwają się tylko do przodu i bicie jest możliwe tylko w ruchu do przodu.
• Damka może się poruszać tylko o jedno pole do przodu lub do tyłu i może bić do tyłu.
• Gracz wybiera dowolną sekwencję bicia. Nie ma konieczności bicia w sposób najbardziej korzystny.

Jak widzicie, damka w Warcabach amerykańskich nie jest tak mocna jak ta w warcabach klasycznych. Brak bicia do tyłu również ogranicza możliwości taktyczne i strategiczne.

Warcaby włoskie

Warcaby włoskie znane są nie tylko we Włoszech, ale także w Afryce Północnej. Właściwie uznawane są za wariant Warcabów amerykańskich. Używa się przy nich planszy 8×8 oraz 12 pionów, ale plansza jest ustawiona inaczej niż w warcabach klasycznych. Pole w lewym dolnym rogu jest białe, nie czarne. Przedstawia to diagram poniżej.

Istotne zasady.

• Piony poruszają się i biją wyłącznie do przodu.
• Damka może się poruszać o jedno pole do przodu lub do tyłu. Może bić do tyłu (podobnie jak w warcabach amerykańskich)
• Damka nie może być zabita przez zwykłego piona (to charakterystyczne dla warcabów włoskich)
• Istnieje obowiązek najbardziej korzystnego bicia. Oznacza to bicie największej liczby pionków, a przy równej liczbie pionków należy bić damy (oczywiście pamiętajmy, że tylko damką można zbić damkę, zatem w przypadku zwykłego piona trzeba bić maksymalną liczbę zwykłych pionów).
• Kiedyś w warcabach włoskich stosowano zasadę, że niezrealizowanie obowiązku bicia pozwala ściągnąć pion, który pominął ten obowiązek. Później odstąpiono od tej zasady i uznano, że bicie jest bezwzględnie konieczne.

Warcaby tajskie (szybkie, dwuliniowe)

Warcaby tajskie są naprawdę popularne w Tajlandii i tam znane są jako Mak-hot (หมาก ฮอส). W Polsce znane są jako warcaby dwuliniowe lub szybkie (zaraz zobaczycie dlaczego).

Gra rozgrywana jest na zwyczajnej szachownicy (z ciemnym polem w lewym dolnym rogu), ale w przypadku tej odmiany używa się tylko 8 pionów białych i 8 czarnych. Ustawienie początkowe wygląda tak jak na diagramie poniżej.

W tej odmianie warcabów charakterystyczne jest to, że można przegrupować swoje piony zanim dojdzie do pierwszego kontaktu. To bardzo ciekawe.

Istotne zasady:

• Piony poruszają się i biją tylko do przodu, na ukos.
• Damka może poruszać się o dowolną liczbę pól, ale nie w przypadku bicia. Jeśli damka bije, musi zakończyć ruch na polu zaraz za bitym pionem.
• Można wybrać dowolną sekwencję bicia.
• Jeśli gracz nie wykonał obowiązku bicia i jego przeciwnik to zauważy, gracz traci piona który miał wykonać bicie.
• Gra kończy się remisem jeśli wykonano 25 ruchów damkami bez bicia. Ewentualnie jeśli na planszy pozostaną same damki można ustalić, że wygrywa ten kto ma ich więcej.

Warcaby hiszpańskie

W warcabach hiszpańskich (których nie należy mylić ze (“Spanish pool”) stosuje się planszę identyczną jak w warcabach klasycznych, ale gra toczy się na jasnych polach. Jest po 12 pionów po każdej stronie, zatem ustawienie początkowe wygląda tak.

Zasady w tym wariancie są następujące.

• Piony poruszają się biją wyłącznie do przodu.
• Damka porusza się o dowolną liczbę pól (także przy biciu).
• Przy kilku możliwościach bicia gracz ma obowiązek bicia najbardziej korzystnego.

Inne odmiany

Jeśli wydaje się wam, że opisałem tutaj wiele odmian warcabów diagonalnych 8×8… jesteście w błędzie. Istnieją jeszcze warianty inne niż wymienione, które różnią się drobnymi szczegółami. Przykładowo istnieją Warcaby jamajskie, które od warcabów typu Pool różnią się tylko sposobem promowania do damki. Istnieją też Warcaby argentyńskie, które od warcabów hiszpańskich różnią się sposobem bicia damki (podobnym jak warcabach tajskich, czyli z obowiązkiem zatrzymania się na polu za bitym pionem).

Jak widzicie, możliwość zestawiania różnych reguł gry jest bardzo duża, a mówimy tylko o warcabach diagonalnych 8×8. Istnieją też odmiany warcabów rozgrywane na planszach o innej wielkości – 10×10, 12×12 i nawet 8×10. Co więcej, istnieją Warcaby ortogonalne czyli takie, w których piony poruszają się po linii prostej. Odmianom ortogonalnym i zwiększonym poświęcę osobne artykuły.

Czy istnieją Warcaby Polskie? Tak, istnieją i nawet są uważane za szczególnie szlachetną grę warcabową. Są one również sportem umysłowym uprawianym turniejowo podobnie jak szachy. Dlatego też Warcaby polskie zwane są międzynarodowymi. Tej grze będę chciał poświęcić osobne teksty.

Zajrzyjcie też do innych moich tekstów o grach warcabowych. Linki poniżej.

• Warcaby diagonalne na zwiększonych planszach – międzynarodowe (polskie), radzieckie, kanadyjskie, fryzyjskie, ghańskie, malezyjskie
• Warcaby ortogonalne 8×8 – tureckie, croda i dameo
• Warcaby pokręcone – ukośne, narożnikowe, jednokierunkowe i na wybitkę
• Warcaby Wieżowe: Baszty i Laska
• Warcaby polskie (100-polowe) – podstawy strategii

Zestaw do gry

Jeśli zachęciłem was do grania w warcaby i chcecie spróbować, możecie znaleźć fajne zestawy do warcabów na Ceneo. Jeśli przejdziecie do zakupu przez ten baner, wesprzecie autora tego bloga.