Uważa się, że popularny Chińczyk to bardzo stara gra, ale jak jest naprawdę? Otóż Chińczyka opatentowano w 1986 roku, natomiast jest on nowoczesną wersją naprawdę starej gry o nazwie Pachisi. Trzeba przyznać, że ta starsza gra bardziej zmusza do myślenia i ma niepowtarzalny klimat.

Pachisi pochodzi z Indii i nawet jest uważana za jedną z najważniejszych gier w tym kraju. Prawdopodobnie pochodzi od gry o nazwie Czaupar stworzonej około IV w. n.e. i znanej z pewnością w VI i VII stuleciu. Zachowały się bardzo stare rysunki przedstawiające Czaupar, ale Pachisi została opracowana później. Pierwsze historyczne ślady Pachisi znajdujemy w XVI wieku.  W pałacu w Fatehpur Sikri znajduje się duża ogrodowa wersja planszy do Pachisi. Bardzo możliwe, że gra jest znacznie starsza, może nawet pamięta czasy starożytności, ale nie ma na to dowodów. Swojego czasu była popularna w Chinach i może stąd polska nazwa gry.

Czaupar, Pachisi i podobne gry zaliczamy do gier krzyżowo-kołowych. Te gry  polegają na tym, że grający muszą oprowadzić swoje piony wokół całej planszy opartej na planie krzyża lub koła (podzielonego na cztery części). Pierwsze gry tego typu mogły się pojawić nawet 3 tys. lat przed naszą erą, zatem Pachisi ma naprawdę stare pochodzenie.

Pachisi dała początek wielu innym grom, z którymi dzisiaj jest mylona. Te gry to Ludo (czyli Chińczyk), ale również Parcheesi, Sorry!, Aggravation czy Trouble. Co więcej, te nowsze gry dały początek kolejnym, czego przykładem jest Malefiz. Większość tych gier ma charakter wyścigu na planszy krzyżowo-kołowej, ale Malefiz utracił ten charakter, choć nadal ma w sobie coś z Pachisi.

Sprawę komplikuje to, że sam Chińczyk ma wiele nazw w różnych krajach. Z tego powodu wielu ludzi używa nazwy Pachisi dla określenia jakiejś innej, podobnej gry. Właśnie dlatego postanowiłem opisać Pachisi. Chciałbym, żebyście wiedzieli czym ta gra różni się od Chińczyka i jakie ma zalety.

Ogólnie o Pachisi

Pachisi to gra planszowa z elementem losowym, przeznaczona dla 2, 3 lub 4 graczy. Przy czterech graczach gra ma charakter drużynowy (dwóch przeciwko dwóm).

Każdy gracz przed wykonaniem ruchu rzuca sześć muszelek, monet, żetonów lub kości. Wykonuje ruch w zależności od wyniku losowania.

Plansza do Pachisi

Plansza do Pachisi ma kształt krzyża. Składa się z jednego dużego kwadratu w środku (tzw. Czarkoni) oraz czterech ramion krzyża, z których każde jest podzielone na na 24 pola (3×8). W sumie plansza ma 96 takich pól.

Część pól jest specjalnie oznaczona (chodzi o pola na końcu każdego ramienia oraz na polach bocznych odległych o 5 pól od środka. Te pola nazywamy zamkami i mają one specjalne znaczenie.

Powyżej przedstawiono podstawową wersję planszy, bez kolorów i zdobień. Niektóre plansze do Pachisi są kolorowane w taki sposób, aby oznaczać którym ramieniem krzyża gracze mają wychodzić i wracać. Kolorowana plansza może wyglądać tak.

Tradycyjne plansze do Pachisi są nie tylko kolorowane, ale i zdobione. Kolory często mają luźny związek z rozgrywką, a zdobienia zaznaczają pola specjalne. Tradycyjna plansza mogłaby wyglądać tak.

Specjalnie pokazałem różne wersje planszy. Możecie nierzadko trafić na plansze zdobione, ale to najprostsza wersja jest istotna dla gry. Wszystkie kolory i zdobienia to tylko dodatki.

Piony do Pachisi

Do gry używa się pionów w czterech kolorach (tutaj w żółtym, czarnym, zielonym i czerwonym). Piony powinny mieć kształt stożków albo pszczelich uli. To ważne, bo czasami pion trzeba położyć na boku.

Każdy gracz ma 4 piony w jednym kolorze, czyli w grze może brać udział 16 pionów (w zależności od liczby graczy).

“Kości” do Pachisi

Do Pachisi często używa się przedmiotów, które zastępują kości. W tradycyjnej wersji gry używa się muszelek kauri (tj. ślimaków z rodziny Cypraeidae). Gracze rzucają sześcioma muszelkami i sprawdzają ile z nich upadło otworem do góry. Daje to 7 różnych możliwości i na tej podstawie wykonuje się ruch.

Trudno nam zdobyć muszelki kauri, więc możemy kupić plastykowe imitacje (używa się ich do wyrobu taniej biżuterii). Możemy również użyć monet albo żetonów, ustalając wcześniej, że np. reszka jest otworem muszelki. Można też użyć kombinacji moneta + zwykła sześcienna kość. Najpierw rzucamy monetą, później kością i to daje nam jedną z 7 możliwości.

Spotkałem się z tym, że w nowszych wersjach Pachisi używa się dwóch lub trzech kości prostopadłościennych, albo kości w kształcie wydłużonego graniastosłupa z podstawą siedmio- lub ośmiokątną. Tak naprawdę użyta metoda losowania nie jest istotna. Ważne jest to, aby dawała 7 możliwości (lub 8 jeśli ktoś woli).

Cel i zasady gry

Celem gry w Pachisi jest przeprowadzenie wszystkich swoich pionów wokół planszy, zaczynając od środkowego kwadratu (Czarkoni) i na tym kwadracie kończąc. W sumie każdy pion musi przejść 75 pól, wychodząc środkowym pasem jednego ramienia, następnie okrążając plansze bocznymi pasami i wracając znów środkowym pasem.

Ruch odbywa się przeciwnie do ruchu wskazówek zegara.

Obrazek poniżej pokazuje przykładową drogę piona.

Piony jednego gracza wychodzą i wracają zawsze tym samym ramieniem. W praktyce każdy gracz ma swoje ramię. Plansza ustawiona jest ramionami do graczy i każdy wychodzi pionem w stronę “do siebie”. Jak już wspomniano, na niektórych planszach ramiona oznaczone są kolorami (aby gracze zawsze widzieli którym wyjść i którym wrócić).

Gra w dwie, trzy lub cztery osoby

Tradycyjnie Pachisi jest grą dla czterech osób. W takich sytuacjach gracze grają dwóch przeciwko dwóm. Jedna z drużyn wygrywa, jeśli wszystkie piony obu graczy (w sumie 8 pionów) zakończą podróż po planszy.

Tradycyjnie gracze grają w drużynach “Żółty-Czarny” oraz “Zielony-Czerwony”. Gracze tworzący drużynę siedzą naprzeciwko siebie.

Przy grze w dwie osoby można grać w taki sposób jak w czterech. Po prostu każdy gracz gra dwoma zestawami pionów np. jeden żółtymi i czarnymi, drugi zielonymi i czerwonymi. Piony różnych kolorów muszą mimo to wchodzić i wychodzić różnymi ramionami (najczęściej ramionami od strony gracza i na przeciwko niego).

Przy trzech osobawch gra się zmniejszoną liczbą pionów (12) i każdy gra na własny rachunek.

Zasady wykonywania ruchu

Na początku każdy z graczy wykonuje rzuty muszelkami  by ustalić kto rozpoczyna grę. Oczywiście zaczyna ten, kto wyrzuci najwięcej (czyli jego ruch ma najwyższą wartość). Później gracze wykonują ruchy kolejno, przeciwnie do ruchu wskazówek zegara.

Gracz wykonujący ruch rzuca muszelkami, a wartość rzutu przelicza się następująco.

Liczba muszelek “otwartych”	Wartość rzutu
0	25 pól (łaskawy)
1	10 pól (łaskawy)
2	2 pola
3	3 pola
4	4 pola
5	5 pól
6	6 pól (łaskawy)

Gracz wykonuje ruch jednym swoim pionem o tyle pól, ile wynosi wartość rzutu. Dodatkowo rzuty za 25, 20 i 6 pól są tzw. rzutami łaskawymi (co zaznaczono w tabeli). Po takim rzucie gracz ma prawo wyprowadzić kolejny swój pion z Czarkoni na planszę, a potem ma prawo rzucić jeszcze raz.

Uwaga: Pion wyprowadzony staje zawsze na pierwszym polu. Dopiero w kolejnym ruchu może się ruszyć o kilka pól.

Co bardzo ważne, w Pachisi wykonanie ruchu nie jest obowiązkowe. Oznacza to, że po rzucie gracz może zdecydować, że nie poruszy żadnym ze swoich pionów. To znacząco wpływa na strategię gry.

Jeśli gracz wyprowadził wszystkie swoje piony, rzut łaskawy daje mu po prostu dodatkowy rzut.

Zajmowanie pól, bicie i zamki

Na jednym polu może stać kilka pionów jednego gracza, a także kilka pionów dwóch graczy tworzących jedną drużynę.

Można też wchodzić na pole z pionem wroga (lub pionami) i taka sytuacja jest korzystna, gdyż wrogi pion zostaje zbity i wraca do Czarkoni (to samo dotyczy kilku pionów, jeśli na polu stało kilka). Zbity pion może być ponownie wprowadzony do gry tylko wówczas, gdy jego właściciel wyrzuci ruch łaskawy, czyli zbite piony tracą cały postęp jaki zrobiły w czasie gry.

Przykładowe bicie pokazuje diagram poniżej. Zielony pion bije pion żółty (po wyrzuceniu przez gracza 6).

Wyjątek w zasadzie bicia dotyczy pól zamków. Pion stojący W zamku nie może być zbity, a inny wrogi pion nie może stanąć na tym polu.

Pola zamków na końcach ramion znajdują się dokładnie 25 pól od Czarkoni. Z tego powodu niektórzy gracze stosują następującą taktykę. Stają na polu zamku i czekają na wyrzucenie 25, co daje im możliwość natychmiastowego wprowadzenia piona do Czarkoni, bez ryzyka zbicia go przez przeciwnika. Taką sytuację przedstawia obrazek poniżej.

Żółty pion stoi na polu zamkowym (na lewym ramieniu krzyża). Ten pion ma wejść do Czarkoni przez ramię dolne. Znajduje się zatem 25 pól od Czarkoni i rozsądne w tym przypadku jest pozostawienie piona na polu do czasu wyrzucenia 25.

Powrót do Czarkoni

Piony wracające, gdy już wejdą w centralną kolumnę, często są kładzione na boku. Robi się to w celu odróżnienia pionów powracających od wychodzących. Jak już wspomniano, celem gry jest oprowadzenie wszystkich pionów (gracza lub drużyny) i powrót do Czarkoni.

Zasady opcjonalne

Ponieważ Pachisi jest starą grą, w różnych rejonach Indii gra się z różnymi zasadami dodatkowymi. Czynią one grę trudniejszą albo bardziej zaskakującą. Oto przykłady takich dodatkowych zasad, które można opcjonalnie wprowadzić do gry.

1. Pierwszego piona można poruszyć tylko wówczas, jeśli wartość ruchu wynosiła 2, 3 lub 4.
2. Gracz może w jednym ruchu poruszyć dowolną liczbę pionów (a nie tylko jeden), rozdzielając pomiędzy nie wartość rzutu. Czyli np. przy rzucie 10 można ruszyć jeden pion o 6 i drugi o 4.
3. Gracz nie może wprowadzić pionów do Czarkoni jeśli nie wykonał wcześniej przynajmniej jednego bicia.
4. Gracz może wejść pionem do Czarkoni tylko wówczas, jeśli wartość rzutu dokładnie odpowiada liczbie pól pomiędzy pionem a Czarkoni.
5. Bicie może być unieważnione, jeśli pion bijący natychmiast zostanie zbity przez inny pion przeciwnika lub jego partnera.
6. Gracz zyskuje dodatkowy ruch po wykonaniu bicia.
7. Gra toczy się z użyciem większej liczby pionów (8, 12 lub nawet 16 dla każdego gracza).
8. W niektórych wersjach plansza wygląda inaczej.

Granie na 7 muszelek

W Pachisi można również grać za pomocą 7 muszelek, czy też odpowiednio monet i żetonów. Wówczas wyniki rzutów przelicza się następująco.

Liczba muszelek “otwartych”	Wartość rzutu
0	7 (łaskawy)
1	10 (łaskawy)
2	2
3	3
4	4
5	25 (łaskawy)
6	35 (łaskawy)
7	14 (łaskawy)

Przy grze na 7 muszelek często przyjmuje się zasadę, że tylko wyrzucenie 10, 25 lub 30 daje możliwość wyprowadzenia pierwszego piona. Można też przyjąć zasadę, że za każdym razem do wprowadzenia piona potrzebne jest 10, 25 lub 30, a rzuty 7 i 14 dają tylko dodatkowy ruch.

Istnieją też pewne dodatkowe zasady dotyczące rzutów muszelkami, mające utrudnić grę tym osobom, które nabrały wprawy w rzucaniu i mogą sprawić, by muszelki układały się w określony sposób. Powstrzymam się od opisywania opisywania tych zasad.

Tradycyjny i nowszy sprzęt

Tradycyjnie plansze do Pachisi są wykonane z materiału i haftowane. Dzięki temu są poręczne, ładne i gotowe do rozłożenia niemal wszędzie. Poniżej zdjęcie zestawu z ciekawą kością w kształcie ośmiościennej beczułki (ze zbiorów The Children’s Museum of Indianapolis).

Można też wyryć lub wyrysować planszę na gruncie i grać kamyczkami! Zwróćcie uwagę, że tutaj plansza wygląda trochę inaczej.

Dziś możemy po prostu kupić zestawy do Pachisi, ekskluzywne wykonane z drewna lub kamienia, albo tanie wykonane z plastiku i tektury. Dostępne są także plastikowe imitacje muszelek kauri, zatem… nic tylko grać!