Wielu ludzi zna Linneusza jako ojca współczesnej taksonomii, który opisał liczne gatunki organizmów żywych. Jednak nie każdy wie, że Carl von Linné pomógł także w zachowaniu wiedzy o pewnej fascynującej grze Tablut.
Linneusz spisał zasady Tabluta w roku 1732, w dziele zatytułowanym Lachesis Lapponica, podróż do Laponii. Dzieło to zostało przetłumaczone w 1811 roku z łaciny na angielski, niestety z błędami. Tłumaczenie angielskie jest dostępne na stronach Project Gutenberg.
Linneusz najwyraźniej nie był świadomy, że opisana przez niego ludowa gra Lapończyków jest częścią większej rodziny gier określanych jako gry taflowe lub Hnefatafl. Wszystkie te gry bazują na koncepcji dwóch walczących armii, z czego jedna jest armią królewską, druga armią najeźdźców. Armia królewska ma za zadanie bronić króla. Armia najeźdźców stara się go pojmać.
Słowo “tafl” jest trochę kłopotliwe bo w wielu językach oznacza po prostu planszę, a różne gry planszowe w dziejach ludzkości nazywano “grą w planszę”. Zauważcie, że mamy też rodzinę gier Halatafl, która wbrew pozorom nie zalicza się do gier taflowych. Mamy też inne gry o podobnych nazwach np. rzymska Tabula będąca przodkiem Tryktraka. Nawiasem mówiąc Tryktrak do dziś znany jest w Turcji jako “Tavla”.
Kolejnym problemem jest to, że notatki Linneusza nie były precyzyjne, a tłumaczenie na język angielski miało błędy. Różni autorzy różnie interpretowali zapisy i tłumaczenia co wytworzyło różne warianty Tabluta i Hnefatafl. Naprawdę trudno powiedzieć, który wariant jest “jedynym właściwym”. Miejmy przy tym na uwadze, że stare gry zazwyczaj wytwarzają wiele wariantów, więc chyba po prostu nie ma wariantu wzorcowego.
I jeszcze jedna ciekawostka. Tablut wydaje się grą spokrewnioną z rzymską grą Latrunculi znaną także jako Ludus latrunculorum. Czasami Latrunculi określa się jako “rzymskie szachy”, ale to nie były szachy, choć gra niewątpliwie pełniła podobną rolę kulturową. Latrunculi była uważana w Rzymie za grę odzwierciedlającą walkę dwóch armii. Była rozrywką przystającą inteligentnym mężczyznom. Wspominałem już o Latrunculi w kontekście innej gry o nazwie Seega. Hnefatafl i Seega to cześć rzymskiego dziedzictwa ale niezależnie od tego Hnefatafl ma w sobie surowość i piękno gier Wikingów.
Dziś dzieła Linneusza są dostępne online. Powstały ich lepsze tłumaczenia, a my możemy porównywać to co spisał Linneusz z innymi źródłami na temat gier taflowych. Poniżej prezentuję coś, co można już uznać za “standardowe” zasady Tabluta, ale pamiętajcie – jest wiele innych wariantów.
Tablut – zasady gry
Tablut to abstrakcyjna planszowa gra logiczna dla 2 graczy, bez elementu losowego. W czasie gry przeciwnicy dysponują różnymi siłami i mają różne cele. Jeden z graczy stara się chronić Króla i doprowadzić go do skraju planszy. Drugi z graczy stara się pojmać króla.
Plansza i piony
Gra toczy się na kwadratowej planszy złożonej z 81 pól (9×9). Pole centralne (zwane też polem tronowym) jest specjalnie oznaczone i ma znaczenie przy grze. Niektóre pola są zaznaczone innym kolorem lub ornamentem tak jak pokazano poniżej. Oznaczenia te nie są niezbędne. Można grać na dowolnej planszy 9×9.
Do gry potrzebne są także piony – 16 czarnych i 9 białych. Jeden z białych pionów jest dodatkowo oznaczony jako Król.
Czarne piony nazywane są najeźdźcami. Białe piony nazywane są obrońcami. Zaraz się dowiecie dlaczego 🙂
Rozgrywka
Na początku gry piony są ustawione tak jak pokazano na rysunku poniżej. Białe piony (obrońcy) są ułożone w krzyż na środku planszy. Król jest ustawiony w samym środku tego krzyża. Czarne piony (najeźdźcy) stoją na obrzeżach planszy w czterech grupach, z których każda ma kształt litery T.
Wykonywanie ruchów
Biały (obrońca) wykonuje pierwszy ruch. Następnie gracze wykonują ruchy na zmianę.
W jednym ruchu obrońca może się przesunąć o dowolną liczbę pól wolnych, pionowo lub poziomo (podobnie jak wieża w szachach). Ruchy ukośne nie są dozwolone.
Bicie
Bicie pionów odbywa się przez tzw. pojmanie. Oznacza to, że pion bity trzeba otoczyć swoimi pionami z dwóch przeciwległych stron, w pionie lub poziomie (bicie nie jest możliwe ukośnie).
Bity pion jest zdejmowany z planszy i nie wraca do gry.
Przykład bicia pokazano poniżej. Czarny pion wykonując wskazany ruch dokonuje pojmania piona białego (robi to z pomocą piona czarnego znajdującego się wyżej w linii pionowej).
Możliwe jest pojmanie dwóch lub trzech pionów w jednym ruchu. W sytuacji pokazanej poniżej biały pion dokonuje dwóch bić jednocześnie – pionowo i poziomo. W pojmaniach pomagają oczywiście dwa inne białe piony.
Uwaga: Bicie dokonuje się tylko w ruchu atakującym. Każdy z graczy może bez konsekwencji wejść pomiędzy dwa wrogie piony.
Król również może być pojmany, ale w tym celu trzeba go otoczyć ze wszystkich czterech stron.
Pole tronowe
Pole centralne znane jest polem tronowym. Król zajmuje je na początku gry. Jeśli raz je opuści, nie może już na nie wrócić.
Jeśli Król opuścił pole tronowe, zaczyna być ono traktowane jak wrogi pion dla wszelkich innych pionów. Oznacza to, że dowolny pion (czarny lub biały) może być pojmany pomiędzy wrogiego piona i pole tronowe. Takie przyszpilenie do pola tronowego skutkuje biciem, lecz oczywiście można je zrobić tylko pionowo lub poziomo (nigdy ukośnie).
Jeśli Król znajduje się na polu przylegającym pionowo lub poziomo do pola tronowego, może zostać zbity jeśli zostanie otoczony z trzech pozostałych stron.
W jednej szczególnej sytuacji pion biały może być zbity kiedy stoi obok pola tronowego, a Król nadal się na tym polu znajduje. Bicie następuje jeśli Król na polu tronowym jest otoczony z trzech stron, a jeden z obrońców stoi obok króla. Obrońca zostanie zabity jeśli zostanie w takiej sytuacji przyszpilony do d Króla otoczonego z trzech stron (zob. obrazek poniżej)
Cel gry
Obrońca (grający białymi) wygrywa jeśli jego król dotrze do któregoś z krańcowych pól planszy. Mówimy wówczas, że Król “uciekł”.
Atakujący (grający czarnymi) wygrywa gdy uda mu się pojmać Króla. Nie ma przy tym znaczenia ile białych pionów pozostało na planszy.
Warianty
Tablut wzbudza kontrowersje jeśli chodzi o równowagę szans na wygranie. Powszechny jest pogląd, że zasady gry sprzyjają atakującemu, choć z niektórych statystyk gier wynika co innego. Moim zdaniem trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi zważywszy na to, że istnieją różne warianty z zasadami alternatywnymi, które mogą utrudniać sprawę jednej stronie.
Poniżej prezentuję listę zasad alternatywnych, z którymi w swoim życiu się spotkałem.
- Można założyć, że bicie Króla wygląda tak samo jak bicie zwykłego piona (poprzez otoczenie z dwóch przeciwległych stron). Przyjęcie tej zasady ułatwia grę atakującym.
- Można grać z “bezbronnym królem”. Oznacza to, że Król nie może uczestniczyć w pojmaniach innych pionów. Przyjęcie tej zasady ułatwia grę atakującym.
- Król musi uciec do jednego z narożników, a nie tylko na dowolne pole krańcowe. Przyjęcie tej zasady ułatwia grę atakującym.
- Król może wracać na pole tronowe. Ta zasada może ułatwić grę obrońcom.
- Każdy pion może wchodzić na pole tronowe po tym jak Król je opuścił.
- Pojmanie Króla na polu tronowym wymaga otoczenia z czterech stron, ale do pojmania na innych polach wystarczy otoczenie z dwóch stron.
Dlaczego warto spróbować?
Uwierzcie mi. Każda gra, która pochodzi od Wikingów jest warta spróbowania 🙂
A tak na poważnie, to kolejna z tego rodzaju gier, jakie bardzo lubię. Sprzęt jest prosty, zasady są proste, ale zabawa jest na długie godziny bo trzeba ogarnąć dość złożoną strategię. Ponadto można odkrywać różne smaki tej gry próbując partii z różnymi zasadami alternatywnymi. Dla mnie nie jest też bez znaczenia, że zestawy do Tabluta i Hnefatafl mogą być pięknymi przedmiotami.
Uwielbiam ten zestaw pionów do Tabluta, który jest wystawiony w Muzeum Historii Szwecji w Sztokholmie.
Podobne gry
Zajrzyjcie również do innych moich artykułów na temat podobnych gier, w których występuje podział na atakujących i obrońców.
Bona Ludo 